چکیده:

زیست ­فناوری به ­عنوان یکی از فناوری­ های نوین، در حوزه ­های مختلف زیستی از جمله صنعت کشاورزی دارای کاربردهای فراوانی است. تولید و کشت گیاهان تراریخته به عنوان یکی ازفناوری­ های نوین در دو دهه گذشته در سطح دنیا بیم­ ها و امیدهای فراوانی در پی­داشته است. چراکه این گیاهان در کنار مزایای بالقوه، دارای برخی مخاطرات بالقوه و بالفعل برای محیط زیست و کشاورزی می­ باشد و همچنین برخی آسیب­ های احتمالی برای سلامت بشر نیز برای این گیاهان ذکر شده است. از جمله مزایای بالقوه گیاهان تراریخته می­توان به ظرفیت این گیاهان در توسعه کشاورزی در اراضی نامناسب و کم ­حاصلخیز (مانند اراضی خشک و شور) و همچنین بهبود کمّی و کیفی محصولات غذایی در سطح جهان اشاره کرد. که اکثر این مزایا به صورت فرضی بوده و در عمل کمتر محقق شده است. در کنار این مزیت­ های بالقوه، همچنین گیاهان تراریخته دارای مخاطرات احتمالی برای سلامت انسان و مخاطرات اثبات­ شده برای محیط زیست و کشاورزی می­ باشد. بنابراین لازم است این مخاطرات در دو بازه زمانی کوتاه­ مدت و بلندمدت ارزیابی شده و سپس راهکارهای مناسب علمی و مدیریتی جهت ممانعت یا تحدید مخاطرات ارائه گردد، هر چند محققان بر این باورند که در حال حاضر و با دانش فنی موجود نمی­ توان بر مخاطرات زیست­ محیطی این گیاهان فائق آمد. در ضمن با توجه به اینکه کیفیت و کمّیت مخاطرات گیاهان تراریخته بر سلامت محیط زیست و سلامت انسان، متاثر از ماهیت و روش آزمایشگاهی ایجاد آنها نیز می ­باشد و همچنین تشخیص قطعی تغییرات گاهاً ناممکن است، لذا با عنایت به شرایط ایدوئولوژیک نظام در سطح جهانی، باید واردات چنین محصولاتی نیز ممنوع اعلام شود. این نوشتار بیشتر با رویکرد مطالعه مزایا و معایب گیاهان تراریخته بر سلامت محیط زیست و کشاورزی می­ باشد و ضمن بررسی آثار بالفعل کشت این گیاهان بر کشاورزی و محیط زیست، با تجزیه و تحلیل گزارشات موجود، راهکارهای سیاستیِ اصولی برای اتخاذ تصمیمات مقتضی پیشنهاد داده است.

موسسه سیاست پژوهی تمدن اسلامی، پاییز 1395.