مهم ترین علف های هرز پهن برگ مزارع گندم

۱- بی تی راخ، شیر پنیر، علف شیر، درکو Galium tricornutum Dandy.

Cleavers , Goose Grass , Herrif , Stichy Willie

بی تی راخ از علفهای هرز مزارع گندم، جو، سبزی و صیفی، چغندرقند و نیشکر است. گیاهی است یکساله از خانواده Rubiaceae (رناس) با ساقه هایی چهارگوش که بلندی آن تا۱۰۰ سانتیمتررسیده وپوشیده از کرکهای خشن قلاب مانند است. تولید مثل آن توسط بذر صورت میگیرد. برگها پیرامونی و دارای ۸-۶ برگ در هر قسمت میباشد. برگها باریک ونیزه ای و در پایه نازک شده و دارای موهای زبر در حاشیه می باشد. گلهای آن کوچک، سفیدرنگ و چهار قسمتی هستندکه برروی ساقه های کوتاه جانبی قرار دارند. میوه دو قسمتی بوده و هر نیمه تقریبا گرد است. بی تی راخ با ساقه های بلند و کرکهای خشن قلاب مانند، به دور ساقه های غلات پیچیده، به هنگام برداشت محصول ایجاد مشکل میکند. بی تی راخ دارای سه پرچم است که به جدار جام چسبیده اند. گل آذین گرزن محوری است که از مجموع سه گل تشکیل یافته است. گونه دیگر Galium aparine است که در اروپا فراوان است.

علف هرز بی تی راخ

۲- پنیرک Malva neglecta Wallr.

از تیره Malvaceae گیاهی است یکساله زمستانه یا دو ساله خزنده یا نیمخیز با ساقه های علفی و گسترده که قطر بوته ها به حدود ۲۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر می رسد. برگ های این گیاه ساده، قلبی شکل و به طور متناوب روی ساقه قرار گرفته اند. رگبرگ های پنجه ای دارند و مو های ستاره ای شکل چند سلولی آنها را تزیین کرده است. ازدیاد آن از طریق بذر صورت می گیرد و گله منظم با ۵ گلبرگ به رنگ صورتی روشن تا سفید و هرمافرودیت است. میوه پنیرک شیزوکارپ، گرد، فشرده و سطح خارجی آن نا صاف و خشن است و دانه های آن قهوه ای رنگند این گیاه معمولا در زمین های زراعی و بایر و مرطوب دیده می شود .نوعی از آن که احتمالا گونه Montana یا Rotundifolia است در خوزستان و جیرفت در مزارع گندم می روید که بسیار سخت جان و خسارت زا است. نوعی دیگر نیز که برگ های بزرگتر و گل های درشت بنفش دارد و گونه ی M. sylvestris می باشد در باغ ها می روید.

علف هرز پنیرک

۳- هفت بند ریز برگ L. polygonum aviculare

KNOT GRASS

گیاهی است یکساله تابستانه از خانواده ی Polygonaceae، که در باغها، مزارع چغندرقند، سبزی و صیفی، توتون، مراتع و زمینهای بایر می روید. گیاهی است خزنده با ساقه های سیم مانند به رنگ سبز با گرایش به بنفش تا خاکستری که طول آن گاهی از یک متر بیشتر است. برگهای باریک و نیزه ای شکل آن به صورت متناوب بر روی ساقه قرار گرفته اند و غالباً بر روی سطح آنها لکه های بنفش یا صورتی به شکل عدد ۷ مشاهده میشود، طول برگ ها ۱ تا ۳ سانتی متر و دمبرگ به صورت اوکرا اطراف ساقه را در بر می گیرد. گلها بدون گلبرگ، پتالوئید قرمز تا سفید که از آکرا خارج می شود. قطر گل ۵/۱ تا ۵ میلیمتر و ۵ تا ۸ پرچم دارد. میوه فندقه، ۳-۱ میلیمتر طول و به رنگ قهوه ای. این گیاه ریشه سطحی دارد و از طریق بذر تکثیر می یابد. بذر آن در مناطق معتدل در اسفند تا فروردین جوانه می زند و در تمام طول سال بذر می دهد. ساقه های این علف ممکن است در قسمتهای تحتانی تولید ریشه های فرعی کند. گره های آن مشخص است مانند سایر گونه های این خانواده دارای غلاف غشایی مشخص است. هفت بند گیاهی موثر در درمان عفونتهای معده و روده و اختلالات کلیوی است.

علف هرز هفت بند ریز برگ

۴- سلمک = سلمه تره = سلیمک Chenopodium album

Common lambsquarters , Fat hen

از خانواده ای به نامChenopodiaceae  یا اسفناجیان، گیاهی یکساله به ارتفاع ۳۰ تا ۱۵۰ سانتی متر که توسط بذر تکثیر می یابد. سلمه تره جزء علفهای هرز مهم مزارع پنبه، چغندرقند، توتون و ذرت و باغهای سبزی و صیفی بشمار می‌رود. ساقه آن دارای شیار و منشعب به رنگ سبز تا ارغوانی است. برگ ها ضخیم و گوشت دار، متناوب، سطح زیرین آن متمایل به سفید و طول آن ۳ تا ۶ سانتی متر است. دمبرگ دارد و از نظر شکل با یکدیگر متفاوت و تخم مرغی تا سر نیزه ای هستند. حاشیه آن ها غالبا در دوطرف برگ بطور قرینه لوب دار است. سطح بالایی لپه ها به رنگ سبز مات و سطح زیرین آن ارغوانی روشن همراه با ذرات بلور مانند شفاف است. اولین برگ های حقیقی به صورت متناوب ظاهر می شوند. ریشه ها عمیق ولی دارای انشعابات بسیار زیاد است و گسترش فراوانی دارد. گل آذین ها هرمی شکل، گل ها کوچک و متمایل به سبز که توسط پنج قطعه گلپوش سبز متمایل به سفید و آردی احاطه شده است. گل ها در انتها گیاه یا انشعابات آن قرار گرفته و بدون دمگل هستند. هر گیاه حدود ۳۰۰۰ بذر تولید کرده که این تعداد گاهی به ۲۰۰۰۰ عدد نیز می رسد. بذرها گرد به قطر ۱ میلیمتر سیاه تا قهوه ای. گونه های دیگر این گیاه C. murale ، C. vulvaria و C. rubrum می باشند. به طور کلی گیاهان این جنس ممکن است تولید مقادیر زیادی گلوکوزید سیانوژنیک کرده و باعث مسمومیت دام شوند.

علف هرز سلمه تره

۵- خردل وحشی Sinapis arvensis

گیاهی است از تیره شب بو Crucifera، با گل های زرد قناری و درشت (تفاوت آن با منداب و تربچه وحشی این است که گل خردل وحشی به رنگ زرد روشن است و پس از تلقیح مایل به سفید می شود)، یکساله ی زمستانه به ارتفاع ۱۰ تا ۱۰۰ سانتی متر که بیشتر در مزارع غلات، زعفران، کلزا و اراضی بایر می روید. بوته ها بسیار منشعب با پرزهای افقی بر روی ساقه. برگ های پایینی دارای بریدگی و دارای دمبرگ با نوک گرد می باشد. برگ های بالایی بدون دمبرگ، نوک تیز با دندانه های نامنظم. میوه خورجین، ۲ تا ۴ سانتی متر طول دارد و محتوی حداکثر ۲۰ بذر می باشد. دانه در آن تند است و کاربرد دارویی و غذایی دارد. حداقل حرارت برای فعالیت آن ۲ تا ۴ و اپتیمم آن ۱۴ درجه سانتی گراد است. خردل وحشی گیاه مورد علاقه زنبور عسل می باشد. دام از این گیاه تغذیه می کند که باعث دل درد و اختلالات تنفس حیوان می شود و شیر آن را نیز بد طعم می کند.

علف هرز خردل وحشی

۶- کیسه کشیش یا خورجینک Capsella bursa-pastoris

این گیاه علفی، یکساله، زمستانه، ایستا و به ارتفاع ۰٫۵ تا ۱٫۵ متر. از تیره شب بو که در سبزی کاریها، چمن و زراعت های زمستانه مانند غلات می روید. برگ ها بلند تا ۱۰ سانتی متر و دارای بریدگی. برگهای ساقه‌ای متناوب، برگهای پایین ساقه، لوبدار با لوب انتهایی بزرگ و سه گوش، برگهای بالای ساقه باریک، پیکانی شکل، اغلب ساقه آغوش و بدون دمبرگ‌اند. گلها کوچک، سفید رنگ و گاهی اوقات صورتی کم رنگ، دارای چهار گلبرگ کوچک و مستقر بر روی یک دمگل کوتاه که بارشد میوه، بلند می‌شود. میوه این گیاه سه گوش و قلبی واژگون به اندازه ۶ میلیمتر با انتهایی پهن و ناموزون و قاعده‌ای باریک است. هر یک از میوه‌ها دارای تعداد زیادی بذر است و بذرها به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز یا نارنجی، مستطیلی شکل و پهن تا یک میلیمتر هستند که در بخشهای پایینی، هر طرف آن دارای شیارهای طولی است. تکثیر آن بوسیله بذر است. هر گیاه حدود دو تا چهل هزار بذر تولید می‌کند. در تحقیقی، تعداد بذر تولید شده در هر بوته کیسه کشیش را۳۸۵۰۰ عدد به دست آوردند. طول عمر بذور کیسه کشیش در خاک به هم نخورده در منابع مختلف بین ۱۶ تا ۳۵ سال ذکر شده است.

علف هرز کیسه کشیش

۷- گلرنگ وحشی Carthamus oxyacanta Bieb.

گیاهى یکساله، ایستا و به ارتفاع ۲۰ تا ۹۰ سانتى‌متر از خانواده ی کمپوزیته که توسط بذر تکثیر مى‌یابد. بوته‌هاى گلرنگ وحشى ظاهرى زرد متمایل به سفید و یا سبز کم‌ رنگ دارد. ریشه‌هاى اصلى این گیاه ساده و فاقد انشعاب و داراى تعداد زیادى ریشه‌هاى ثانوى فیبرى است. ساقه‌هاى آن ساده و داراى شاخه‌هایى کوتاه است که این شاخه‌ها فقط در نیمه فوقانى ساقه مشاهده مى‌شوند. این ساقه‌ها داراى کرک‌ هاى پراکنده هستند. برگ ‌هاى قاعده‌اى (روزتی) به طول بیست سانتى‌متر، لوب‌دار و داراى بریدگى‌هایى عمیق که در انتهاء هر لوب یک خار کوتاه وجود دارد. برگ‌هاى ساقه‌اى متناوب، خمیده، مستحکم و داراى خارهاى ستبر و رگبرگ ‌‌هاى برجسته بوده و ساقه آغوش و معمولاً بدون کرک هستند. در بعضى از گیاهان سطح فوقانى برگ‌ها کرک‌دار است.

گل‌آذین کلاپرک که به‌صورت منفرد در انتهاء هر انشعاب قرار دارد. طول کلاپرک‌ها حدود سى میلى ‌متر بوده و توسط براکته‌هایى محکم با خارهاى فراوان و خشن احاطه شده است. گل‌هاى این گیاه به رنگ زرد طلایى است و داراى خطوط و یا رگه‌هایى قرمز و یا سیاه‌ رنگ هستند.

میوه این گیاه فندقه و بذرها، به رنگ قهوه‌اى تیره، تخم‌مرغى شکل، چهارگوش، به اندازه پنج تا هشت میلى‌متر و چروکیده است. پاپوس‌ها معمولاً در چند ردیف و به‌صورت فلس و یا خار است. طول پاپوس‌ها متغیر و از اندامى بسیار کوچک تا یک سانتى ‌متر متفاوت است. بذرهاى این گیاه در پاییز و یا اوایل زمستان جوانه زده و گیاه فصل زمستان را به شکل روزت سپرى مى‌کند. دوره ی گلدهى این گیاه از تیر تا آبان ‌ماه بوده و بذرهاى رسیده در همان سال اول قادر به جوانه‌ زنى هستند؛ اما، معمولاً فقط حدود بیست درصد آنها در سال اول جوانه زده و بیش از پنجاه درصد آنها در سال دوم جوانه خواهند زد. تحقیقات نشان داده است که بذرهاى این گیاه در صورتى‌که مورد حمله باکترى‌ها و یا قارچ‌هاى خاکزى قرار نگیرند مى‌توانند تا هشت سال قدرت حیات خود را حفظ کنند.

علف هرز گلرنگ وحشی

۸- خاکشیر معمولی Descurainia Sophia

خاکشیر معمولی گیاهی است یکساله زمستانه از تیره شب بو که بیشتر در اراضی بر هم خورده ی بایر، باغ ها، مزارع غلات، کلزا و یونجه می روید. کوتیلدون آن ریز و بیضی شکل دارای دمبرگ و مودار. برگ های اولیه متقابل و شویدی شکل با موهای بسیار ریز. گیاه تا زمان ساقه دادن به صورت روزت به سر می برد. ساقه ایستاده و منشعب با برگ ها شویدی و بزرگ که هر چه بالاتر می رود کوچک تر می شود. برگ ها از موهای ریزی پوشیده شده که حالت خاک آلود به گیاه می دهد. همین پرزها و شویدی بودن برگ مانع از جذب علفکش نیز می شود. گل ها زرد کم رنگ با گلبرگ های کوچک به طول ۲ تا ۳ میلیمتر. گیاه گلدار آن برای گاو سمی است. میوه خورجین باریک و متراکم در اطراف ساقه سوزنی شکل به طول حداکثر ۴ سانتی متر. دانه ها نارنجی رنگ به طول ۱ میلیمتر.

علف هرز خاکشیر

۹- علف هرز گل گندم Centaurea depressa

گل گندم، در محصولات زراعى تابستانه، گیاهى یکساله و در بین محصولات زراعى زمستانه گیاهى دوساله است. ارتفاع آن ده تا هفتاد سانتى‌متر است و توسط بذر تکثیر مى‌یابد. ساقه‌ها شیاردار، منشعب، انشعابات آن بلند و مستقیم و سطح آن پوشیده از کرک است. برگ ‌هاى آن نیز داراى کرک ‌هاى خاکسترى تا سفیدرنگ بوده و برگ‌هاى پایینى باریک‌ تر هستند. برگ‌هاى بالایى سرنیزه‌ای، به طول ۱۰ و پهناى ۶ تا ۱۲ میلى‌متر، داراى دمبرگى کوتاه و یا فاقد دمبرگ هستند. حاشیه برگ‌هاى پایینى داراى لوب‌هاى باریک، طویل و برجسته است. سطح زیرین این برگ‌ها پوشیده از کرک‌هاى نرم، ظریف و پیچیده به شکل تار عنکبوت است. حاشیه برگ‌ها صاف و فقط تعدادى از آنها ممکن است داراى دندانه‌هاى کوتاهى باشند.

گل‌آذین کلاپرک است و هر کلاپرک در انتهاء دمگل باریک و بلندى قرار گرفته است و حدود ۴ سانتى‌متر قطر دارد. گل‌ها به رنگ آبى درخشان، سفید، ارغوانی، بنفش، صورتى و یا رنگارنگ هستند و گل‌هاى کنارى عقیم و گلبرگ‌ هاى بلند آن داراى بریدگى‌هاى عمیق و ستاره‌اى شکل، متصل به هم و قیفى هستند. گل‌هاى داخلى زایا، لوله‌ای، به طول ۸ میلى‌متر و شامل کاسبرگ‌هایى است که بعداً به‌صورت کرک درمى‌آید و همچنین شامل ۵ گلبرگ و ۵ پرچم است.

میوه این گیاه فندقه از نوع آکن، به رنگ قهوه‌اى روشن و بیضى یا مستطیلى شکل به اندازه ۵/۴ تا ۶ میلى‌متر است. پاپوس‌هاى این گونه به طول پنج تا نه میلى‌متر است. بذرهاى کرک‌دار، در انتهاء متمایل به سفید و در غیر این ‌صورت به رنگ آبى متمایل به خاکسترى هستند. طول آنها سه میلى‌متر است و هر گیاه قادر است ۷۰۰ تا ۱۶۰۰ بذر تولید کند. بیشترین جوانه‌زنى بذرهاى این گیاه هنگامى صورت مى‌گیرد که در عمق سه سانتى‌مترى خاک قرار گیرند.

علف هرز گل گندم

۱۰- ماشک Vicia villosa Roth.

Hairy vetch, Winter vetch

این علف هرز در ایران انتشار وسیعى دارد و مى‌توان آن را به ‌عنوان علف هرز در مزارع غلات، یونجه، باغ‌ها، زمین‌هاى بایر و پارک‌ ها مشاهده کرد. ماشک گل خوشه‌اى از مهمترین علف‌هاى هرز پهن‌برگ مزارع گندم محسوب مى‌شود. پیچک‌ ها درشت و چند شاخه هستند که در انتهاء هر برگ وجود دارند. گوشواره ‌ها کوچک و کامل، آنهایى که در بخش‌هاى بالایى گیاه قرار گرفته‌اند سرنیزه‌اى و پایین‌ها نیمه پیکانى و یا نیمه پیکانى باز هستند. ریشه‌هاى این گیاه عمیق، راست و داراى انشعابات جانبى فراوان است. گل‌آذین خوشه و شامل ۳ تا ۳۰ گل به رنگ ارغوانى تا بنفش متمایل به آبى است. اندازه این گل‌ها ۱۲ تا ۲۰ میلى‌ متر بوده و بر روى دمگلى بلند مستقر شده‌اند.

میوه این گیاه نیام، به رنگ قهوه‌اى متمایل به زرد، پهن، بدون کرک، به طول ۲ تا ۴ سانتى‌ متر و عرض ۵ تا ۸ میلى‌متر است و سطح آن تعداد کمى رگه‌ هاى مشبک دارد. هر میوه محتوى ۴ تا ۶ بذر است و بذرها به رنگ قهوه‌اى تیره تا سیاه، کروى تا پهن به اندازه ۳ تا ۴ میلى‌ متر هستند و ظاهرى مخملى دارند. هر گیاه حدود ۲۵۰ بذر تولید مى‌کند. موسم گلدهى این گیاه خرداد تا شهریورماه است.

علف هرز ماشک

۱۱- شلمی = شلمبیک = شلغم وحشی

Rapistrum rugosum

گیاهی است از تیره شب بو با گل های زرد درشت، یکساله زمستانه به ارتفاع ۱۰ تا ۱۰۰ سانتی متر که بیشتر در مزارع غلات، زعفران، کلزا و اراضی بایر می روید. بوته ها بسیار منشعب با پرزهایی بر روی ساقه. برگ ها بزرگ و ضخیم، ناصاف. شلمی از نظر شکل برگ و رنگ و اندازه گل بسیار شبیه خردل وحشی است و اشتباه می شود. برگ های پایینی شلمی دارای بریدگی با نوک گرد و دارای دمبرگ. برگ های بالایی با دمبرگ نامشخص، با دندانه هایی نامنظم. میوه از نوع خورجینک، ۵ تا ۱۲ میلیمتر طول و ۳ تا ۶ میلیمتر عرض دارد. به شکل سر گلدسته ای بوده و محتوی دو بذر می باشد. در حالیکه میوه در خردل وحشی از نوع خورجین و بلند است. حداقل حرارت برای فعالیت آن ۲ تا ۴ و اپتیمم ۱۴ درجه سانتی گراد است.

علف هرز شلمی

۱۲- شاه تره Fumaria vaillantii L.

شاه‌تره گیاه خوشه‌ای با شاخه های ظریف فراوان و برگ هایی با تقسیمات بسیار زیاد، باریک و کوچک دارد. این گیاه در مزارع، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی می‌روید. شاه‌تره اکثراً در کنار جاده‌ها و یا به عنوان علف هرز مزارع می‌روید و بیشتر توسط کشورهای شرقی اروپا صادر می‌شود. گل آذین خوشه ای کوتاه و حاوی ۱۵ – ۵ گل بدون دمگل یا با دمگل کوتاه است. گلبرگها به رنگ صورتی دیده می شوند. میوه فندقه کروی و چروکیده (۱٫۵ تا ۲ میلی متر ) است.

علف هرز شاه تره

جدول زیر کارایی پهن برگ کش های ثبت شده برای مزارع گندم و جو کشور بر روی علف های هرز پهن برگ

*** کنترل خوب ** کنترل متوسط * کنترل ضعیف – بدون تاثیر ؟ اطلاعات دقیق وجود ندارد

منابع : م. ر. موسوی. ۱۳۹۰٫ کنترل علف های هرز اصول و روش ها. انتشارات مرز دانش

توصیه های فنی مدیریت کنترل شیمیایی علف های هرز گندم. سازمان حفظ نباتات. اسفند ۹۲٫

گرد آورنده : سپیده مدنی – کارشناس ارشد بیماری شناسی.

منبع:اف اس پی مارکت