مهم ترین علف های هرز یکساله ی باریک برگ مزارع گندم

مهم ترین علف های هرز یکساله باریک برگ گندم

مقدمه :

این گیاهان همان گونه که از نامشان پیداست دوره زندگی آن ها کمتر از یک سال طول می کشد. تکثیر آن ها عموما توسط بذر صورت می گیرد. زندگی بعضی از علف های هرز این گروه به حدود ۹ ماه می رسد و بعضی از آن ها خصوصا در مناطق خشک از رویش تا بذردهی حدود ۶ هفته عمر می کنند.

علف های هرز یکساله را از زمان رویش به دو گروه تقسیم می کنند :

۱- علف های هرز یکساله زمستانه (Winter annual)

۲- علف های هرز یکساله تابستانه (Summer annual )

علف های هرز یکساله زمستانه : به گیاهانی اطلاق می گردد که قادرند در حرارت های کمتر از ۱۰ درجه سانتیگراد، در پاییز قبل از یخبندان و یا اواخر زمستان پس از برطرف شدن یخبندان جوانه بزنند. این گروه غالبا دوره سرما را به حالت Rosett به سر برده و در بهار گل داده و از بین می روند و بقیه سال را بصورت بذر می گذرانند. مانند یولاف وحشی Avena ludoviciana ، تربچه وحشی Raphanus raphanistrum و بسیاری از گیاهان خانواده شب بو Crucifera .

علف های هرز یکساله تابستانه : این گروه از گیاهان قادرند در حرارت های بالای ۱۴ درجه سانتیگراد جوانه بزنند. گیاهانی هستند که پس از گرم شدن هوا از اوایل تا اواخر بهار جوانه زده و در تابستان گل و میوه داده و از بین می روند و زمستان را به صورت بذر به سر می برند. مثل تاج خروس (Amaranthus retroflexus) و تاجریزی (Solanum nigrum ).

شناسایی علف های هرز کشیده برگ:

علف های هرز کشیده برگ در مراحل اولیه با مقایسه محل ساقه آغوشی برگ و وجود یا عدم وجود گوشواره و بلندی زبانک، قابل شناسایی می باشند.

۱- یولاف وحشی Avena ludoviciana Darieu

مشخصات : یکساله، زمستانه از تیره غلات، ریشه انبوه، ساقه ها ایستاده و انبوه. طول ساقه تا ۱۳۰ سانتی متر هم می رسد. لیگول غشایی، برگ ها بلند، خوشه باز، سنبلچه دارای گلوم بزرگ محتوی ۳-۲ گل، بذر ۱٫۵ سانتی متر و پوشیده از موهای قهوه ای بلند. در گندم های زمستانه بیشتر گونه ludoviciana و در گندم های بهاره و مناطقی که زمستان ملایم دارند بیشتر گونه ی fatua دیده می شود. فرق یولاف بهاره یا گونه fatua با یولاف زمستانه (ludoviciana) در آنست که بذر یولاف بهاره انفرادی است و به آسانی از هم جدا می شود ولی بذر یولاف زمستانه جفتی است و جدا نمی شود.

تفاوت یولاف با گندم : گندم و جو دارای گوشوارک اند در صورتیکه یولاف گوشوارک ندارد. برگ نورسته گندم در جهت ساعت پیچ می خورد ولی در یولاف خلاف جهت عقربه های ساعت.

قسمت های مختلف علف هرز یولاف وحشی

۲- چچم Lolium rigidum ، L. temulentum ، L. persicum

مشخصات : چچم گیاهی است یکساله، متحمل به شوری با ارتفاع ۲۵ تا ۷۵ سانتی متر. با برگ های باریک و در جوانی براق بدون مو، غلاف برگ صاف، فاقد مو و ضمائم و پهنک آن مسطح و باریک است. زبانک غشایی که طول آن به ۳ میلی متر هم می رسد، داری گوشوارک کوتاه به طول حداکثر ۲ میلی متر و یا فاقد آن. سنبله های این گیاه راست، سخت، مسطح و طول آن ها به ۱۲ میلی متر می رسد. سنبلچه های چچم مسطح، پهن و فشرده اند که ۶ تا ۸ گل در آن ها دیده می شود و به طور منفرد و متناوب در دو ردیف روی ساقه گل دهنده قرار گرفته اند. طول گلوم تا ۳ میلی متر است. دانه چچم داخل دو گلومل قرار گرفته و بدون مو است. طول بذر چچم ۲ تا ۵ میلی متر است. وجه تشخیص چچم یکساله از چچم دائمی پیچیده بودن جوانترین برگ به دور خود است. آرد حاصل از بذر چچم ، موجب سردرد ، تهوع و مسمومیت می شود.

علف هرز چچم Lolium rigidum

۳- جو وحشی یا جو موشی Hordeum murinum

مشخصات : گیاهی است علفی، یکساله که بیشتر در اراضی بایر دست خورده، اطراف انهار و درختکاری های مزارع یونجه می روید، ایستاده به ارتفاع ۱۵ تا ۴۰ سانتی متر که توسط بذر تکثیر می یابد. ساقه های آن متعدد و قاعده ای، برگ ها تا ۲۵ سانتی متر و نوک تیز، فاقد کرک یا دارای کرک کم، غلاف برگ و بخش های قاعده ای آن کم وبیش کرک دار است. گوشوارک بلند و ساقه را در بر می گیرد. گل آذین دارای سنبله های استوانه ای شکل به طول ۳ تا ۷ سانتی متر و پهنای ۱۰ تا ۱۵ میلیمتر، گلوم ها زبر، سخت، خارمانند، تقریبا بدون کرک یا حاشیه کرک دار و طول آن ها تا ۱۲ میلی متر. گلچه های کناری سنبلک تک جنسی و تقریبا تحلیل یافته و دارای ریشکی کوتاه است. بذرهای این گیاه کوچک و طول آن چهار برابر پهنای آن است.

بخش های مختلف علف هرز Hordeum murinum

۴- جو وحشی یا جو دره Hordeum spontaneum L. Koch

مشخصات : جو دره (جو وحشی) گیاهی یکساله با تنوع ژنتیکی بالا، ساقه ی آن ایستاده، علفی و ماشوره ای که ارتفاع آن تا ۱۲۰ سانتی متر می رسد. برخی از منابع آن را زیرگونه ای از جو زراعی می دانند. برگ ها تخت، باریک، زبانک کوتاه و گوشوارک نسبتا آزاد می باشد. چرخش برگ ها در مرحله گیاهچه ای به سمت راست می باشد. گل آذین آن سنبله، برگشته، متراکم و با محوری شکننده و بی دوام است. بندها مسطح که که در کنارها مژه دار می باشند. سنبلچه ها تک گل و در روی کمان های محوری سه به سه قرار گرفته اند. پوشه ها درفشی، سیخک مانند و سیخک پوشینه ۱۵-۷ سانتی متر و دارای قاعده سخت می باشد.

علف هرز Hordeum spontaneum L.

تفاوت جو دره با چاودار : در مرحله نورستگی برگ جو دره سبز اما در چاودار قرمز است، گوشوارک در جودره بلند و آزاد ولی در چاودار کوتاه و بدون کرک است.

۵- خونی واش = علف قناری = فالاریس Phalaris Minor Ritz.

مشخصات : گیاهی است یکساله زمستانه، با ارتفاع ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی متر، از تیره غلات، گونه های قالب آن در ایران Phalaris minor و Phalaris brachystachys هستند. در مزارع غلات، زمین های بایر، باغ، یونجه، کلزا و زعفران می روید. از مشخصات گونه های غالب فالاریس در ایران آن است که اگر ساقه جوان آن با ناخن فشرده شود محل فشرده شده رنگ تیره به خود می گیرد. ساقه ها متعدد، غلاف برگ آزاد، رنگ برگ سبز تیره مایل به آبی، زبانک بلند و غشایی با طول حداکثر ۱ سانتی متر و فاقد گوشوارک. خوشه ها ۲ تا ۴ سانتی متر، در کنار گل براکته های برگ مانند به رنگ سبز با متن قهوه ای و رگه های روشن طولی.

بخش های مختلف گل آذین، ساقه و بذر علف هرز فالاریس

۶- دم روباهی کشیده Alopecurus myosuroides

گیاهی است با ساقه هایی به درازای ۶۰ سانتی متر، متعدد و متراکم. در انتهای هر ساقه، سنبله باریک و طویل ریشکدار به طول ۳ تا ۱۰ میلی متر. برگ ها دارای لیگول غشایی، گلوم های آن نوک تیز و مایل به سفید است که سه رگبرگ سبز رنگ دارد، پوشینه های دم روباهی باریک به درازای گلوم آن است. در محل غلاف زبانک غشایی دیده می شود. دانه به طول ۳ میلیمتر و پوشیده توسط دو گلوم است. از گونه های دیگر دم روباهی A.agrestis و A.pratensis را میتوان نام برد. دم روباهی از علفهای هرز مزارع گندم، جو، بادام زمینی، ذرت، باغهای سبزی و صیفی و نیز زمینهای آیش است.

دم روباهی کشیده Alopecurus myosuroides

۷- چاودار وحشی Secale cereal L.

چاودار خودرو یا وحشی گیاهی است زراعی که وجود آن در گندم علف هرز تلقی می شود. ارتفاع آن به بیش از یک متر می رسد و معمولا بلندتر از گندم است. برگ ها تخت و زبرند و پهنای آن ها حدود یک سانتی متر است و رنگ آن ها در مقایسه با برگ گندم به آبی متمایل تر است. غلاف باز، لیگول گرد و غشایی، گوشوارک کوچک و کم و بیش سفید و گاهی هم فاقد گوشوارک. خوشه پهن، با ریشک های نسبتا کوتاه. خوشچه دارای سه گل که یکی از آن ها نازا است. گلوم ها باریک. لما پهن و بدون پرز، منتهی به ریشک، دانه لخت و باریک تر از گندم. بذر آن از حدود یک درجه بالای صفر شروع به جوانه زنی می کند ولی حرارت مناسب برای جوانه زنی آن ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتی گراد است.

چاودار وحشی Secale cereal

متأسفانه به علت شباهت های زیادی که چاودار با گندم دارد، علف کش مناسبی برای کنترل آن در مزارع گندم وجود ندارد. با توجه به کاهش محصولی که این علف هرز در مزارع گندم ایجاد می کند، لزوم کنترل آن با روش های مکانیکی و زراعی، بیش از پیش احساس می شود. پس از برداشت گندم، بذر چاودار بر سطح خاک می ریزد. ضمن آنکه مقداری نیز همراه با محصول برداشت می شود که دستگاه های بوجاری موجود، قادر به جداسازی بذور چاودار از گندم نمی باشد. از طرفی اکثر کشاورزان گندم کار، گندم بذری مزارع را، خود، تأمین کرده و از همان بذرهای آلوده استفاده نموده و سبب گسترش آلودگی می شوند. توصیه می شود برای جلوگیری از گسترش آلودگی مزارع به چاودار، بذرهای عاری از علف های هرز چاودار، در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

۸- بروموس آویخته ( علف پشمکی ) Bromus tectorum

گیاهی است یکساله،از خانواده Poaceae که با بذر تکثیر میکند. با ارتفاع۱۰تا ۷۵سانتی متر. غلاف و پهنک برگهای آن از کرکهای نرم و فشرده ای پوشیده شده و دارای زبانک کوتاه است. گل آذین آن خوشه ای مرکب باریک و آویزان بوده ودارای سنبلچه های شمشیری و کشیده با ریشکهای یک تا یک و نیم سانتیمتری بنفش است. لیگول بصورت غشایی و دندانه دار، رنگ گلوم های خارجی و رنگ گیاه بالغ در هنگام بلوغ قرمز یا ارغوانی است. گلوم خارجی روی بذر طویل بوده، باریک و دارای ۷-۵ رگه و سیخک بلند می باشد.

علف هرز بروموس

جدول زیر کارایی علف کش های ثبت شده جهت کنترل علف های هرز باریک برگ مزارع گندم و جو را نشان می دهد.

*** کنترل خوب ** کنترل متوسط * کنترل ضعیف – بدون تاثیر ؟ اطلاع دقیق وجود ندارد.

منبع : م، ر. موسوی. ۱۳۹۰٫ کنترل علف های هرز اصول و روش ها. انتشارات مرز دانش.

توصیه های فنی مدیریت کنترل شیمیایی علف های هرز گندم. وزارت جهاد کشاورزی. سازمان حفظ نباتات. اسفند ۱۳۹۲٫

گرد آورنده : سپیده مدنی- کارشناس ارشد بیماری شناسی.