طرح استراحت جنگل‌ها در گفت و گو با معصومه ابتکار رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست
روز بزرگ محيط‌زيست ايران / نخستين بار است كه قانون ممنوعيت و توقف بهرهبرداري از جنگل داريم
قانون توقف بهرهبرداري از جنگل‌هاي كشور به ويژه جنگل‌هاي شمال چندي پيش در مجلس به تصويب رسيد؛ قانوني كه اصلاحاتي هم در پي داشت و صداي اعتراض خيلي از فعالان حوزه محيط‌زيست را بلند كرد. معصومه ابتكار، رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست اما تصويب اين قانون را گامي بلند در راستاي حفاظت از جنگل مي‌داند. او روز تصويب اين مصوبه را روز بزرگ محيط‌زيست ايران دانست.
قانون توقف بهرهبرداري از جنگل‌هاي كشور به ويژه جنگل‌هاي شمال چندي پيش در مجلس به تصويب رسيد؛ قانوني كه اصلاحاتي هم در پي داشت و صداي اعتراض خيلي از فعالان حوزه محيط‌زيست را بلند كرد. بر اساس اين مصوبه، برداشت چوب تا پايان برنامه ششم توسعه به علت برداشت‌هاي بي‌رويه چوب جنگل‌هاي شمال، ممنوع شد. امكان بهرهبرداري از چوب‌هاي پوسيده و درختان شكسته و آسيب‌ديده، از مواردي بود كه امكان سوءاستفاده از اين قانون را ايجاد مي‌كرد. در اين مصوبه مجلس آمده است: هرگونه بهرهبرداري تجاري و صنعتي از چوب جنگل‌هاي كشور از ابتداي سال چهارم اجراي قانون برنامه ممنوع است. دولت مجاز به تمديد قراردادهاي طرح‌هاي جنگلداري مذكور كه مدت اجراي آن به اتمام مي‌رسد، نيست. دولت مكلف است نسبت به اصلاح آن دسته از طرح‌هاي جنگلداري كه مدت اجراي آن تا پايان سال سوم اجراي قانون برنامه به اتمام نمي‌رسد، طبق ضوابط قانوني اقدام كند. جمع‌آوري و بهرهبرداري با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پير، خشك سرپا، افتاده، لاپي، آفت‌زده غيرقابل احيا صرفا با مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور مجاز است.
معصومه ابتكار، رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست اما تصويب اين قانون را گامي بلند در راستاي حفاظت از جنگل مي‌داند. او روز تصويب اين مصوبه را روز بزرگ محيط‌زيست ايران دانست و از مجلس براي تصويب اين لايحه برنامه ششم قدرداني كرد. او در گفت‌وگو با «اعتماد» از محدوديت‌هاي مديريتي و حقوقي سازمان جنگل‌ها كه مجري بي‌واسطه اين مصوبه است مي‌گويد و زمان ٣ ساله‌اي كه براي رسيدگي به اين محدوديت‌ها خواسته شد.
قانون ممنوعيت بهرهبرداري از جنگل‌هاي شمال كشور كه طي رسيدگي به برنامه ششم در مجلس تصويب شد، هم مورد تمجيد قرار گرفت و هم مورد انتقاد بسياري از فعالان حوزه محيط‌زيست. با همه اين تفاسير اين قانون را چطور مي‌بينيد؟
اين قانون از ابتداي سال چهارم برنامه بايد كامل اجرا شود. براي اجرايي شدن اين برنامه، نزديك دو سال است محيط زيست به عنوان دستگاه ناظر دارد كار مي‌كند كه استراحت جنگل عملياتي شود. خوشبختانه دولت از ابتداي كار، دستورالعملي مصوب كرد كه برداشت از درختان سالم ممنوع شد. الان در هر صورت چه اين قانون بيايد، چه نيايد در جنگل‌هاي طبيعي ممنوعيت برداشت از درختان سالم را داريم و قاعدتا بايد اجرا هم شود. ما هم گزارش خواستيم و هم پيگيريم. موضوع واردات چوب هم در اين مصوبه آمده است.
در مورد اين قانون چند موضوع است كه باهم مطرح مي‌شود. يكي اينكه چرا شروع اين ممنوعيت با سه سال تاخير شروع مي‌شود. پيشنهاد ابتدايي ما از سال اول برنامه بود، اما حرف سازمان جنگل‌ها اين است كه ما دو بحث مديريتي و حقوقي داريم. در بحث حقوقي، قراردادهاي طولاني در جنگل داريم كه اگر بدون مقدمات لازم بخواهيم لغوش كنيم، دچار تبعات حقوقي مي‌شويم و هزينه‌هاي سنگيني تحميل مي‌شود. از سوي ديگر اينكه بايد براي بهرهبرداري كه قرار است حذف شود، جايگزين داشته باشيم. به هر حال اين سازمان دارد مجموعه‌اي از جنگل را مديريت مي‌كند كه برداشت و تخريب دارد. اينكه چگونه بايد اين سطح جديد از حفاظت را مديريت كند، در حالي كه نيروي كافي ندارد، قاچاق چوب، برداشت‌هاي غيرقانوني هم دارد. اينها در فاصله كم امكان‌پذير نيست. بايد بتواند گردشگري در جنگل و بهره‌مندي مردم از مواهب جنگل را در دستور كار خود داشته باشد. سازمان جنگل‌ها براي تحقق همه اينها زمان خواست، اين شد كه قانون از ابتداي سال چهارم به اجرا در‌مي‌آيد يعني ٣ سال ديگر.
در تبصره‌اي از اين قانون به بهرهبرداري از درختان پير، خشك سرپا، افتاده، آفت‌زده اشاره شده كه مورد انتقاد كارشناسان حوزه قرار گفت و ممكن است مورد سوءاستفاده برخي بهره‌برداران هم قرار گيرد. در اين خصوص چه پاسخي داريد؟
در مورد تبصره‌اي كه اشاره كرديد، بايد بگويم سازمان جنگل‌ها اصرار داشت كه اگر از تنه درخت بهرهبرداري نشود، از شاخه‌ها و تنه‌هاي افتاده استفاده شود. ما باز هم در اين موضوع و در كلمات به كار برده شده ملاحظات جدي داشتيم، پيشنهادات خودمان را هم داديم، ولي به هرحال مجلس به اين لايحه راي داد. من فكر مي‌كنم دستاورد خيلي بزرگي است چون تا به حال در قانون توقف طرح بهرهبرداري نداشتيم.
اما برخلاف حرف شما كه مي‌گوييد مجلس گام بزرگي برداشت، محيط‌زيستي‌ها از تصويب چنين قانوني خوشحال نشدند.
نقد اشكال ندارد، اما ما در نقد هم واقعيت‌ها را ببينيم. واقعيت اين است كه ما هيچ قانون توقفي نداشتيم، قانون بهرهبرداري داشتيم، اما نخستين بار است كه قانون ممنوعيت و توقف بهرهبرداري داريم. دوستان از دور مي‌بينند. اين موضوع خيلي در رفت و برگشت بود، خيلي مقاومت شد تا به تصويب رسيد.
تبصره ذكر شده انگار راه فراري براي بهره‌برداران گذاشته، ممكن است مشكل‌آفرين شود؟
بستگي به تلقي و اجرا از قانون دارد. تفسير و اجرا مهم است. اگر دستگاه‌هاي دولتي نگاهي يكپارچه مثل نگاه امروز به حفاظت داشته‌باشند، كمتر امكان مشكل‌دار شدن پيش مي‌آيد. بايد مراقب بود. مردم، تشكل‌ها، همه بايد مراقب باشيم. مجموعه دولت بايد اين اطمينان خاطر را بدهد. همان دستگاهي كه مجري اين قانون است.
بحثي كه در طرح تنفس مطرح شده بود چه تفاوتي با اين قانون دارد؟
آن دستورالعمل داخلي وزارت جهاد است كه خيلي هم خوب است و بر اساس مصوبه دولت است، اما اين قانون است.
سازمان جنگل‌ها اعلام كرده دارند آن دستورالعمل را در بخش‌هايي پايلوت انجام مي‌دهند.
بله اينها همراستا هستند.
اين ممنوعيت و توقف دوره زماني دارد؟
تا پايان برنامه ششم است كه البته اين يك سياست است، برنامه‌هاي بعدي هم همين رويكرد را پيش مي‌گيرند.
با عملي شدن اين قانون، براي واردات چوب هم برنامه ريختيد؟
براي واردات چوب خيلي برنامه ريخته شده، دارد كار مي‌شود. از دو سال پيش با سازمان جنگل‌ها و وزارت صنعت داريم روي واحدهاي صنعتي كار مي‌كنيم و پايش دقيق‌تري مي‌كنيم. پايش‌ها را از روي چوبي كه دارد مصرف مي‌شود انجام مي‌دهيم. كنترل مي‌كنيم كه دارند از طبيعت برداشت مي‌كنند، واردات است يا زراعت چوب. زراعت چوب مورد حمايت واقع مي‌شود، پايش اين واحدهاي صنعتي براي ما خيلي مهم است كه چوب قاچاق مصرف نكنند و تخلف اتفاق نيفتد. تقاضا را هم بايد كنترل كنيم، توسعه واردات، توسعه كاشت جنگل صنعتي براي مصارف چوب. از سوي ديگر مصرف‌كننده هم بايد مسوول باشد. من در بازديدي كه از روزنامه اطلاعات داشتم كه يكي از بزرگ‌ترين چاپخانه‌ها را دارد، خواهش كردم از كارخانه‌اي كاغذ تهيه كنند كه تعهد بدهد كاغذ توليدي‌شان از جنگل‌هاي طبيعي نباشد. مردم هم بايد در اين زمينه حواس‌شان باشد، وقتي مي‌خواهند مبل بخرند، بپرسند كه از چوب طبيعي نباشد. اين كار در واقع نوعي برچسب‌گذاري است كه با جديت داريم، دنبالش مي‌كنيم.
به چه شكل دنبال مي‌كنيد؟
سال‌هاست در دنيا روي جعبه‌هاي كاغذ، برچسبي است كه نوشته «كاغذ وارداتي» يعني از جنگل طبيعي برداشت نشده. چون تخريب آمازون زنگ خطري بود براي دنيا. آمازون، ريه دنياست. ما آمازون را نابود مي‌كنيم كه كاغذ و دستمال توالت درست كنيم و به سطل زباله بريزيم. اين دنيا را بيدار كرد. ما هم داريم روي موضوع ليبلينگ و علامت‌گذاري كالاهايي كه از فرآورده‌هاي چوبي توليد مي‌شود، كار مي‌كنيم كه معلوم شود منبع چوب چيست. روي بازيافت كاغذ هم بايد كار كنيم. بازيافت، مصرف كاغذ را پايين مي‌آورد. امروز صنايع جديد بازيافت مي‌توانند تا ٧ بار يك كاغذ با كيفيت خوب را بازيافت كنند. ما بايد به اينجا برسيم كه كاغذ را در بازيافت اول تبديل به مقوا نكنيم، حداقل بعد از ٧ بار استفاده به شكل A٤ آن را به مقوا و شانه تخم‌مرغ تبديل كنيم. بحث كتاب‌هاي درسي ما هم كه عددي نزديك به ٨٠ تا ٩٠ ميليون صفحه كاغذ است، در ميان است. مي‌توانيم براي كتاب‌هاي درسي از كاغذهاي بازيافتي استفاده كنيم. اگر مي‌خواهيم جنگل را حفظ كنيم، بايد مصرف را هم كنترل كنيم، تقاضا را كم كنيم تا بتوانيم بيشتر حفاظت كنيم.