بررسی اولویتهای کالایی و کشورهای هدف صادراتی در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۵ نشان میدهد تجار ایرانی توانستهاند پس از لغو تحریمها، بازارهای خود را احیا کنند.
جدیدترین گزارش سازمان توسعه تجارت حاکی است که با ازسرگیری روابط ایران با دنیا به واسطه رایزنیهای سیاسی و تجاری، ایران توانسته بازارهای صادراتی از دست رفته خود را در هفت گروه کالایی «کشاورزی»، «غذایی»، «کالاهای غیرنفتی»، «برق و مکانیک»، «نساجی، پوشاک، فرش و چرم»، «پتروشیمی» و «معدن» بازپس گیرد و با چرخش از منطقه آسیا به سمت کشورهای اروپایی نیز گام بردارد.
درجه نفوذ کالاهای برتر صادراتی ایران در بازارهای هدف طی سالهای ۱۳۹۵-۱۳۹۲ منتشر شد. طبق آمار منتشر شده، ۷ گروه کالایی شامل «کشاورزی، غذایی، کالاهای غیرنفتی، برق و مکانیک، نساجی، پوشاک، فرش و چرم، پتروشیمی و معدن» در مدت مذکور مورد بررسی قرار گرفته که براساس آن، شاهد نفوذ بالای ایران در تجارت جهانی طی سالهای یادشده هستیم. این آمار نشان میدهد ایران در فضای پسابرجام، با ازسرگیری روابط سازنده خود با دنیا به واسطه رایزنی تجاری با سایر کشورها توانسته به این موفقیت دست یابد. تحلیل پیشرو نشان میدهد تمرکز متولیان تجاری کشور بر کالاهای مزیتدار صادراتی و بازارهای صادراتی اولویتدار از سوی دیگر، سبب شده ایران بتواند بازارهای صادراتی از دست رفته خود را باز پس گیرد و با چرخش از منطقه آسیا به سمت کشورهای اروپایی نیز گام بردارد. براساس آمار منتشرشده از سوی سازمان توسعه تجارت ۵۹ قلم کالای اولویتدار صادراتی مورد تحلیل قرار گرفته که بیشترین چرخش صادراتی را در «گروه کالاهای غیرنفتی» شاهد هستیم.
گروه کشاورزی
نخستین گروه کالایی اولویتدار که بازارهای صادراتی آن طی سالهای ۱۳۹۵-۱۳۹۲ از سوی سازمان توسعه تجارت مورد بررسی قرار گرفته است، میتوان به گروه «محصولات کشاورزی» اشاره کرد. این گروه کالایی شامل ۷ زیر گروه کالایی «پسته و مغز پسته»،«میوه»، «ترهبار»، «کشمش»، «زعفران»، «خرما»، و «آبزیان» است. بازارهای هدف صادراتی ایران در زیر گروه «پسته و مغز پسته» در ابتدا و پایان دولت یازدهم یعنی طی سالهای ۱۳۹۵-۱۳۹۲ از سوی سازمان توسعه تجارت، بدون تغییر کشورهای «آلمان، امارات، عراق، هنگکنگ و هند» عنوان شده است. همچنین در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، مهمترین بازارهای صادراتی ایران در صادرات «میوه» به ترتیب پنج کشور عراق، امارات، افغانستان، روسیه و ترکیه است. این در حالی است که در ابتدای دولت یازدهم ترکیه جایگزین هند برای واردات میوه از ایران شده است.
«ترهبار» از دیگر کالاهای اولویت دار صادراتی در بخش کشاورزی است که در سال ۱۳۹۵ به ترتیب بازارهای عراق، امارات، روسیه، افغانستان و پاکستان را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، پنج کشور امارات، عراق، اسپانیا، روسیه و ترکیه مهمترین بازارهای صادراتی «کشمش» طی سالهای ۱۳۹۵-۱۳۹۲ به شمار میروند. همچنین بازارهای صادراتی «زعفران» ایران، امارات، اسپانیا، چین، هنگکنگ و افغانستان طی ۱۳۹۵-۱۳۹۲ است که نشان میدهد تغییری در بازارهای صادراتی ایران در صادرات این نوع محصول رخ نداده است. شاید عمده مشکل صادراتی این نوع محصول، بالا بودن تعرفه واردات کشورهای هند و چین و نبود برند واحد ملی و منطقهای است. از طرفی بازارهای هدف محصولی چون «خرما» تركيه، امارات، هند، افغانستان و قزاقستان گزارش شده است. البته در این گروه کالایی شاهد چرخش بازارهای صادراتی بودیم؛ بهطوری که عراق از بازارهای صادراتی ما حذف شده و امارات جایگزین شده است. همچنین مطابق آمار منتشرشده، ۵ کشور عمده واردکننده «آبزیان» از ایران، عراق، ويتنام، امارات، كويت و چين به شمار میرود. عمدهترین مشکل صادراتی این نوع محصول را میتوان متکی بودن به بازارهای سنتی صادرات میگوی ایران و عدم فعالیت جدی برای ایجاد بازارهای جدید عنوان کرد.
گروه غذایی
براساس آمار منتشرشده، «محصولات غذایی» از دیگر کالاهای اولویتدار صادراتی ایران به شمار میرود که شامل ۹ زیر گروه کالایی است. بازارهای هدف در گروه کالایی «انواع میوههای پخته شده، سوسیس و کالباس، کنسرو گوشت حیوانات خوراکی(حلال)، ماهیهای بسته بندی شده و…»، در ۷ ماه منتهی به مهر سال ۱۳۹۵، به ترتیب ۵ کشور، عراق، افغانستان، روسیه، پاکستان و ترکيه است. آمار منتشرشده نشان میدهد که دو کشور روسیه و ترکیه جایگزین سوریه، ترکمنستان و ازبکستان شدهاند.
همچنین مهمترین بازارهای صادراتی «رب گوجهفرنگی»، طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵به ترتیب کشورهای عراق، افغانستان، روسیه، امارات و کویت است.
از سوی دیگر، ۵ کشور عراق، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و ترکمنستان، جزو عمدهترین کشورهای واردکننده «انواع شیرینیجات بدون کاکائو و خمیر کاکائو» و «آرد گندم، آرد غلات بهجزگندم و…» در مدت مذکور است. مطابق آمارها، نکته قابل تامل در گروه کالایی «آرد گندم، آردغلات بهجز گندم و…» این است که در ۷ ماه منتهی به مهر ۹۵ بازار هدفی برای این محصول وجود نداشته است، اما بازار هدف این گروه کالایی در سالهای ۹۲ تا ۹۴ بیشتر کشورهای عراق، افغانستان، آذربایجان، امارات و ترکیه گزارش شده است. همچنین براساس آمارها، بازارهای صادراتی گروه کالایی «انواع شیر وخامه، دوغ، ماست و…»، طی سال ۱۳۹۵، به ترتیب عراق افغانستان، پاکستان، ترکیه و سوریه ثبت شده که نشان میدهد ترکیه جایگزین امارات در واردات این نوع محصولات از ایران شده است.
براساس آمار منتشر شده در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، هیچ بازار هدفی برای گروه کالایی «کنسانتره میوهجات» وجود نداشته است. البته طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، مهمترین بازار هدف این نوع از محصولات ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان، روسیه و آلمان گزارش شده است. همچنین ۴ کشور افغانستان، عراق، سومالی و ترکمنستان واردکننده عمده انواع محصولات «خمیرغذایی، مخمرهای غذایی انواع ماکارونی و پاستا و…» از ایران در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ بودهاند. از سوی دیگر، هیچ بازار هدفی برای «عسل» ایران در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ گزارش نشده است. این در حالی است که در سال ۱۳۹۴ کشورهای امارات، عراق، ترکیه افغانستان و مالزی گزارش شده است. البته طی سالهای ۱۳۹۳ -۱۳۹۲ عربستان و آذربایجان نیز جزو کشورهای واردکننده «عسل» از ایران بوده که در سال ۱۳۹۵ حذف شدهاند. همچنین برای گروه کالایی «ماءالشعیر،آب انگور تازه – نوشابههای تخمیر نشده و…» در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ نیز بازار هدفی گزارش نشده است. البته کشورهای مالزی، افغانستان، گرجستان آذربایجان، امارات، کویت و استرالیا جزو بازارهای صادراتی ایران در سالهای ۱۳۹۲ تا۱۳۹۴ گزارش شده است.
گروه کالاهای غیرنفتی
سومین گروه کالایی که بازارهای هدف آن مورد تحلیل قرار گرفته است، میتوان به «تجهیزات و ملزومات پزشکی»، «داروهای انسانی» و مواد اولیه دارویی» اشاره کرد. براساس آمار، مهمترین کشورهای واردکننده «تجهیزات و ملزومات پزشکی» از ایران، در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، لهستان، امارات، آلمان، مالزی و بلاروس گزارش شده است. این تحلیل نشان میدهد کشورهای اروپایی جایگزین بازارهای آسیایی از جمله کشورهای افغانستان و ترکمنستان شدهاند. «داروهای انسانی» از دیگر محصولات دارویی است که در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ به ۵ کشور افغانستان، آلمان، روسیه، سوریه و عراق صادر شده است. این آمار نشان میدهد بازارهای صادراتی این محصول تغییر چندانی نداشته است. از سوی دیگر، مهمترین کشورهای واردکننده «مواد اولیه دارویی» از ایران به ترتیب کشورهای هند، یمن، امارات، سوریه و چین گزارش شده است. این تحلیل نشان میدهد افغانستان و تایوان که جزو بازارهای صادراتی طی سالهای ۱۳۹۴- ۱۳۹۲ بوده که حذف شدهاند.
گروه برق و مکانیک
چهارمین گروه اولویت دار صادراتی ایران «برق و مکانیک» است که شامل ۱۴ گروه کالایی اولویت دار است که به تشریح عمدهترین بازار هدف این محصولات خواهیم پرداخت.
براساس آمارها، کشورهای عمده واردکننده «خودرو سواری» از ایران در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، کشورهای عراق، الجزایر، لبنان، ترکمنستان و ساحل عاج گزارش شده است. این در حالی است که دو کشور ونزوئلا و یونان که جزو بازارهای صادراتی ما در این محصول بودند از گردونه صادراتی ما در سال جاری حذف شدند.
همچنین عمده بازارهای هدف «تریلر و نیمه تریلر و تراکتور» در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، ۵ کشور امارات متحده، افغانستان، عراق، سودان و هلند گزارش شده است. البته آلمان در سال ۱۳۹۳ جزو بازارهای صادراتی ما بوده که در سال ۹۵ حذف و هلند جایگزین آن شده است. از سوی دیگر، سه کشور عراق، فرانسه و چین جزو عمدهترین کشورهای واردکننده «قطعات منفصله سواری» از ایران در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ گزارش شده است. البته در سال ۹۳ و ۹۴ سه کشور یونان، آلمان و ونزوئلا نیز جزو بازارهای صادراتی ما نیز بودهاند.
مطابق آمارها، ۵ کشور عمده واردکننده «قطعات و لوازم یدکی انواع خودرو» به ترتیب کشورهای عراق، افغانستان، امارات متحده، ترکمنستان و ترکیه در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، گزارش شده است. البته در سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ ایتالیا نیز جزو کشورهای عمده واردکننده این محصول از ایران بوده است.
«لاستیک، تایر و تیوب برای انواع وسایط نقلیه» از دیگر محصولات این گروه کالایی است که عمدهترین بازارهای هدف آن در ۷ ماه منتهی به ۱۳۹۵، کشورهای افغانستان، عراق، پاکستان، ترکیه و نیجریه عنوان شده است. همچنین در مدت مذکور، عمدهترین کشورهای واردکننده «انواع سیم و کابل» از ایران، ۵ کشور افغانستان، عراق، سوریه، ترکمنستان و عمان گزارش شده است. از سوی دیگر، کشورهای عراق، افغانستان، سوریه، آفریقای جنوبی و سودان جزو کشورهای عمده واردکننده انواع «تابلو و تجهیزات برق صنعتی» در سالهای ۱۳۹۴-۱۳۹۲ ثبت شده است. مطابق آمار، ۵ کشور اوگاندا، عراق، چین، افغانستان و اندونزی جزو کشورهای عمده واردکننده «انواع سوئیچ، تجهیزات مخابراتی و الکترونیکی» در مدت مذکور ثبت شده است. بازار عمده صادراتی محصولات «لوستر، چراغ و لوازم روشنایی» به ترتیب کشورهای امارات، عراق، آذربایجان، افغانستان و ارمنستان در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ گزارش شده است. همچنین ۵ کشور عراق، افغانستان، ترکیه، امارات و الجزایر عمدهترین واردکننده «لوازم خانگی انرژی بر» از ایران در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ گزارش شده است. در مدت مذکور، کشورهای عمده واردکننده «لوازم خانگی غیر انرژی بر» از ایران نیز کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و آذربایجان گزارش شده است. این تحلیل نشان میدهد ترکیه جزو بازار عمده صادراتی این محصول در سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ بوده، حذف شده است.
مطابق آمارها، ۵ کشور عراق، افغانستان، امارات، آذربایجان و تاجیکستان نیز در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ وارد کنند اصلی «مبلمان، دکوراسیون اداری و منزل و یراقآلات» گزارش شده است. در همین مدت، مهمترین بازار صادراتی ایران برای «ماشینآلات صنایع غذایی» به ترتیب کشورهای عراق، افغانستان، ترکیه، ترکمنستان و امارات گزارش شده است. در نهایت برای «سایر ماشینآلات و تجهیزات صنعتی» از این گروه کالایی مهمترین بازارهای صادراتی کشورهای عراق، افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان و امارات در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ گزارش شده است.
نساجی، پوشاک، فرش و چرم
دیگر گروه کالایی که بازارهای هدف آن مورد تحلیل قرارگرفته، «نساجی، پوشاک، فرش و چرم» است. براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت، این گروه کالایی شامل ۶ زیر گروه کالایی اولویت دار صادراتی است که در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، ۵ کشور افغانستان، عراق، ترکمنستان، پاکستان و چین عمدهترین کشورهای واردکننده «فرش ماشینی و موکت» از ایران گزارش شده است. همچنین در مدت مذکور، مهمترین بازارهای صادراتی «وت بلوتا چرم»، ۵ کشور هند، ترکیه، پاکستان، اسپانیا و برزیل گزارش شده که نشان از چرخش صادراتی ایران به سمت کشورهای اروپایی دارد. از سوی دیگر ۵ کشور عراق، افغانستان، قرقیزستان، امارت و ترکمنستان نیز جزو بازارهای صادراتی « پوشاک» ایران در مدت مذکور به شمار میروند. مطابق آمار منتشر شده، بازارهای صادراتی «محصولات نساجی» ایران در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، به ترتیب کشورهای عراق، افغانستان، ترکیه، آذربایجان و پاکستان عنوان شده است. از سوی دیگر، مهمترین کشورهای واردکننده «کفش» از ایران در همین مدت، عراق، افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان و گرجستان گزارش شدهاند. همچنین کشورهای عمده واردکننده «فرش دستباف» کشورمان در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵ به ترتیب ایالاتمتحده آمریکا، امارات، آلمان، پاکستان و لبنان ثبت شده است. این در حالی است که در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۴ دو کشور انگلستان و ایتالیا نیز جزو کشورهای واردکننده «فرش دستباف» از ایران گزارش شدهاند.
گروه پتروشیمی
براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت دیگر گروه کالایی اولویت دار که بازارهای هدف آن نیز مورد بررسی قرار گرفته است، «گروه پتروشیمی» است. این گروه کالایی شامل ۷ زیر گروه کالایی است. مطابق آمارها، عمدهترین کشورهای واردکننده « قیر» از ایران در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، به ترتیب کشورهای هند، امارات، پاكستان، عمان و اندونزی گزارش شده است. در همین مدت بازارهای صادراتی « محصولات پلاستیکی» از ایران ۵ کشور عراق، افغانستان، ترکمنستان، پاکستان و ترکیه ثبت شده است. همچنین کشورهای ترکمنستان، افغانستان، قزاقستان، تاجیکستان و عراق جزو عمدهترین واردکنندگان گروه کالایی «رنگ، رزین، چسب» از ایران گزارش شده است. از سوی دیگر، در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، بازارهای عمده صادراتی ایران در گروه کالایی « انواع محصولات شیمیایی نظیر شوینده» کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و تاجیکستان عنوان شده که نسبت به سالهای ۹۲ تا ۹۴ تغییر محسوسی در بازارهای صادراتی این گروه کالایی شاهد نیستیم.
در همین مدت، ۳ کشور هند، ترکیه و چین جزو عمدهترین واردکنندگان «محصولات پتروشیمی- متانول» از ایران هستند. همچنین کشورهای واردکننده «محصولات پتروشیمی مواد اولیه پلیمری» در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، به ترتیب کشورهای چین، ترکیه، افغانستان، هند و عراق ثبت شده است، البته در سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ روسیه نیز جزو کشورهای عمده واردکننده این محصول از ایران بوده است. «روغن موتور صنعتی پارافین» آخرین زیر گروه محصولات پتروشیمی است که در ۷ ماه منتهی به مهر ۱۳۹۵، توانسته بازارهای افغانستان، هند، عراق و ترکیه را تصاحب کند. البته در فاصله سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ کشورهای چین، امارات و هند نیز جزو عمدهترین کشورهای واردکننده این محصول از ایران بودهاند.
کالاهای اولویتدار معدنی
گروه معدن شامل ۱۳ زیرگروه کالایی دارای اولویت است. بر این اساس، در پنج ماه منتهی به مرداد سالجاری عمده بازارهای صادراتی برای کالای «آلومینیوم شمش و صفحه، ورق و نوار»، ترکیه، تایوان، عراق، هند و چین بوده است. این در حالی است که در سال ۹۴ امارات نیز در بین این بازارها حضور داشته و در سال ۹۳ افغانستان جزو ۵ بازار صادراتی این کالا بوده است.
بازارهای عمده صادراتی «سیمان و کلینکر» نیز در ۵ ماه منتهی به مرداد امسال شامل عراق، افغانستان، کویت، پاکستان و ترکمنستان و بنگلادش بوده است. حال آنکه در سال ۹۴، قطر نیز در ترکیب این بازارها قرار داشت و در سال ۹۳ مصر و آذربایجان هم از عمده بازارهای صادراتی این کالا بودند. از سویی روسیه و عربستان هم در سال ۹۲ میزبان «سیمان و کلینکر» ایرانی بودهاند. «کاتد مس» از دیگر کالاهای اولویتدار معدنی است که در پنج ماه نخست امسال عمده صادراتش به چین، ترکیه، امارات، عمان و استرالیا بوده است. درسال ۹۴ هند نیز از جمله بازارهای عمده صادراتی برای این محصول بود.
«سنگ و کنسانتره مس» نیز در ۵ ماه منتهی به مرداد سالجاری ۲ بازار چین و فیلیپین را در اختیار داشت. در سال ۹۴ بخشی از این محصول به ترکیه نیز صادر میشد اما در سال ۹۳ صادرات ایران در این محصول فقط به چین بوده و این در حالی است که در سال ۹۳ این کالا سه مقصد عمده صادرات را در اختیار داشت که شامل چین، فیلیپین و عمان بود.
عمده صادرات «شیشه ساختمانی» در ۵ ماه نخست امسال به بازارهای عراق، هند، افغانستان، ترکیه و ترکمنستان بوده است. این در حالی است که در سال ۹۲ و ۹۳، گرجستان نیز در ترکیب عمده بازارهای صادراتی این کالا جای گرفته بود.
۵ بازار عمده صادراتی «سرب کار نشده» در ۵ ماه منتهی به مرداد سال ۹۵ نیز شامل هند، امارات، کره جنوبی، پاکستان و تایوان است. در سالهای ۹۲، ۹۳ و ۹۴ ترکیه هم در زمره عمده مقاصد صادراتی این کالا قرار داشت.
عمده صادرات «سنگ ساختمانی کارنشده» نیز در ۵ ماه نخست امسال به کشورهای عراق، ترکمنستان، ترکیه، آذربایجان و قزاقستان بوده است، حال آنکه امارات در سال ۹۴ یکی از بازارهای مقصد صادراتی این کالا بود.
«چینی بهداشتی» از دیگر کالاهای اولویتدار معدنی بوده که عمده بازارهای هدف صادراتیاش در ۵ ماه نخست امسال شامل عراق، افغانستان و آذربایجان است. در سال ۹۳ و ۹۴، ازبکستان و ترکمنستان نیز میزبان این کالای ایرانی بودهاند. این کالا در سال ۹۲ به قزاقستان نیز صادر میشد.
عمده صادرات «فولاد وپروفیل فولادی» در ۵ ماه نخست سال جاری به سه کشور ترکمنستان، عراق و افغانستان بوده است. درسال ۹۴ دو کشور تاجیکستان و آذربایجان نیز از عمده مقاصد صادراتی کالای مذکور بودند. در سال ۹۲ و ۹۳، پاکستان هم در بین مقاصد صادراتی این کالا حضور داشت.
عمده صادرات «فولاد و آهن (شمش تا مقاطع و فروآلیاژ)» در پنج ماه منتهی به مرداد سالجاری به کشورهای ایتالیا، امارات، عمان، اسپانیا و تایلند صورت گرفته است. این در حالی است که در سال ۹۴، عراق، اردن و افغانستان نیز بهعنوان عمده بازارهای صادراتی این کالا محسوب میشدند.
عمده صادرات «شیرآلات بهداشتی» نیز در ۵ ماه نخست امسال به عراق، افغانستان، سوریه و لبنان بوده است.
«کاشی و سرامیک و آجر» در ۵ ماه نخست سال ۹۵ به بازارهای عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و گرجستان صادر شده است. عمده صادرات «روی کار شده» هم در همین مدت زمان مذکور به بازارهای ترکیه، هند، امارات، کره جنوبی، پاکستان و تایوان بوده است.
