نهضت اصلاح غذا/ بحران غذا سازمانی جهانی با نام “راه و روش دهقانان”، با ۲۰۰ میلیون عضو بین ۷۰ یا ۸۰ کشور ایجاد کرد/ با دمکراسی میتوان حاکمان را در باره امنیت غذایی پاسخگو کرد
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) – وحید اسلامزاده/ هانیه مغانی:
نخستین همایش “از امنیت غذایی تا حاکمیت غذایی در چارچوب حکمرانی مطلوب” دیروز دوشنبه نهم اسفندماه ۹۵ در سالن شهیدبهشتی دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی برگزار شد. در این همایش به حقوق مردم در برخورداری از غذای سالم از منظر حقوقی به شرح زیر اشاره شد:
امنیت غذایی و حاکمیت غذایی
در این همایش پرفسور محمدتقی فرور، رئیس هیأتمدیره مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست (سنستا) و رئیس کنسرسیوم جهانی قرقهای محلی با بیان اینکه “این نخستینبار است که بحث امنیت غذایی وارد بحث حاکمیتی شده است” گفت: “این فرصت را باید مغتنم شمرد. بدون حاکمیت غذایی به امنیت غذایی نمیرسیم و بدون امنیت غذایی به توسعه پایدار نمیرسیم.”
وی در باره تعریف “امنیت غذایی و حاکمیت غذایی” افزود: “امنیت غذایی همانی است که مثلاً کشوری مثل آمریکا به کشوری دیگر هرساله فلان مقدار تن گندم بدهد و این بهصورت مداوم و بدون توقف انجام شود. این نمیتواند کشوری را به توسعه پایدار برساند. حاکمیت غذایی آنی است که خود تولید کنیم، یعنی تکلیف کنیم که چه مقدار تولید کنیم، چه نوع محصولاتی اولویت دارند و آنها را تولید و در کجا چه محصولی را تولید کنیم و… یعنی حاکمیت غذای خودمان در اختیار خودمان باشد.”
فرور با اشاره به اینکه “وابسته نبودن پایه اصلی و مهم توسعه پایدار است” بیان کرد: “اما حاکمیت غذایی فقط در حاکمیت مطلوب اتفاق میافتد. یعنی حاکمیت مطلوب باید برای تولید انواع محصول برنامه، کارشناس، ابزار، کود، سموم، بذر و… داشته باشد. این حاکمیت مطلوب است که میتواند حاکمیت غذایی ایجاد کند و حاکمیت غذایی توسعه پایدار را راه بیندازد.”
حاکمیت غذایی و حکمرانی مطلوب
در نخستین پنل این همایش به ریاست پرفسور پرور، ابتدا پرفسور میشل پمبر، استاد دانشگاه و مدیر مرکز اگرواکولوژی، آب و تاب آوری دانشگاه کاونتری بریتانیا، با موضوع “حاکمیت غذایی و حکمرانی مطلوب” به ایراد سخنرانی پرداخت.
وی در سخنانی عنوان کرد: “در دو قسمت صحبت خواهم کرد: ۱- حق غذا داشتن، که یک حق اساسی است. ۲- چگونه امنیت غذایی به حاکمیت غذایی میرسد. آیا امنیت غذایی حاکمیت غذایی ایجاد میکند؟”
پمبر ادامه داد: “صحبت از غذا، کشاورزی، محیط زیست، و معیشت فقط به کشاورزان مربوط نمیشود، بهطور کلی تمامی تولیدکنندگان غذا را مدنظر دارم. ما از ۲,۵ میلیارد انسانی صحبت میکنیم که در جوامع بومی در حال تولید غذا هستند. بیشترین بار تولید غذا در دنیا توسط تولیدکنندگان کوچک صورت میگیرد. بیشتر این تولیدکنندگان در آسیا قرار دارند و تعداد کمتری در اروپا و آمریکا و آفریقا هستند. حدود ۶۰ تا ۷۰ دررصد از غذا در دنیا توسط دهقانان تولید میشود. ۸۰ درصد این غذا بهصورت محلی و داخل کشورها مصرف میشود.”
وی اضافه کرد: “با توجه به اهمیت دهقانان در تولید غذا، الگوهای ذهنیای وجود دارد که میگوید مناطق روستایی باید کوچکتر شوند و نیروهای کار روستایی به شهرها بیایند و در کارهای صنعتی مشغول به کار شوند. این عده معتقدند که تمامی برنامههای اقتصادی و تجاری باید در شهرها انجام شود. این دیدگاه ساختار اجتماعی را برهم میزند و تولیدکنندگان کوچک از بین رفته و به چند شرکت بزرگ تولیدکننده غذا تبدیل خواهند شد.”
مدیر مرکز اگرواکولوژی دانشگاه کاونتری بریتانیا یادآور شد: “این برهم خوردن ساختار اجتماعی باعث میشود که امنیت غذایی هم برهم بخورد و دیگر کشوری نمیتواند حاکمیت غذایی خود را در اختیار داشته باشد. این ساختار جدید باعث میشود که سه شرکت بزرگ تولید بذر در دنیا تمرکز بیشتری بر بذر در جهان یافته و ۷۰ درصد تجارت بذر در جهان را در اختیار بگیرند یا فقط چهار شرکت در دنیا ۷۲ درصد سموم کشاورزی را تجارت کنند. با توجه به از بین رفتن تولیدکنندگان کوچک، انحصارگرایی در تولید غذا بیشتر خواهد شد و منافع مردم در این بین کمتر خواهد شد.”
پمبر تأکید کرد: “بحرانهای همزمان، مانند بحران غذا، بحران کشاورزی، و بحران رفاه انسانی یک نهضتی را بهوجود آورده که کاملاً مردمی است. این نهضت از تولیدکنندگان کوچک شروع شد و به کل داستان حاکمیت غذا کشیده شد. سازمانی در سال ۱۹۹۶ در مکزیک ایجاد شد با عنوان “راه و روش دهقانان” که بین ۷۰ یا ۸۰ کشور هم توانسته عضو جمعآوری کند. ۲۰۰ میلیون تولیدکنندگان کوچک عضو این سازمان شدهاند. این سازمان مستقل عمل میکند و در ابعاد جهانی است و چندجانبه کار میکند و شبکههای گستردهای را تشکل داده است. این سازمان در سالهای ۲۰۰۱ در کوبا، در ۲۰۰۷ در مالی و ۲۰۱۱ در استرالیا، کنفرانسهایی برای امنیت غذایی برگزار کرده است. این سازمان چندین نهضت را همسو کرده و دیدگاههای مشترکی را بهوجود آورده است.”
سخنران دیگر این پنل، علیرضا ظاهری، استادیار حقوق بینالملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز بود. این استاد دانشگاه با عنوان “تحول مصداقی ایمنی غذایی و سازگاری آن با امنیت و حاکمیت غذایی” در سخنرانی خود گفت: “حفظ و ارتقای سلامتی اتباع و شهروندان بهعنوان یک هدف، تا حد زیادی وابسته به غذا است. از سوی دیگر، ایمنی غذایی خود، مؤلفهای تأثیرگذار بر کمیت و کیفیت غذا، و حاکمیت غذایی است. ایمنی غذایی مفهومی است که بر کل فرآیند تولید، فراوری، تجارت، آمادهسازی و استفاده از غذا توجه میکند. همین امر باعث پیچیدگی بحث ایمنی غذایی و تعدد ذینفعان آن شده است.”
ساختار سخنرانی وی بهمنظور ارائه تصویری تا حد امکان روشن از کلیت ایمنی غذایی، علاوه بر یک مقدمه از دو بخش اصلی تشکیل میشد. این استاد دانشگاه آن دو بخش را اینگونه توضیح داد: “۱- خطرات غذایی که در آن دستهبندی، انواع خطراتی که ایمنی غذایی را تهدید میکند بررسی میشود؛ ۲- حکمرانی غذایی که در آن ریسکهای غذایی، انواع استانداردهای غذایی و در نهایت تجارت غذا در محدوده سازمان تجارت جهانی و در ورای آن بررسی میشود.”
ظاهری در پایان نتیجه گرفت که ایمنی غذایی در معنای کلاسیک و نوین آن با امنیت غذایی سازگار است، لیکن استانداردهای خصوصی از حاکمیت غذایی فاصله دارند.
سخنران بعدی پنل نخست این همایش، فاطمه رضاییپور، دانشجوی دکتری حقوق بینالملل دانشگاه شهیدبهشتی بود. وی سخنان خود را با موضوع “حقوق بومیان و جوامع محلی بر تنوع زیستی در حقوق بین الملل” اینگونه آغاز کرد: “عرصه بینالمللی در چند دهه گذشته شاهد ظهور تنوعی از بازیگران غیردولتی ازجمله بومیان و جوامع محلی بوده است و تأکید تدریجی بر رهیافتهای پایین به بالا نسبت به توسعه پایدار، بر ضرورت وجود این بازیگران صحه گذارده و قدرت بخشیدن به ایشان را شرطی اساسی در مبارزه با چالشهای جهانی قلمداد کرده است.”
رضاییپور افزود: “از دست رفتن تنوع زیستی، که بخش اعظم حیات بشر بدان وابسته است، از جدیترین بحرانهای پیش روی جهانیان است. این جوامع از سویی قربانیان انحطاط محیط زیستی هستند و از سوی دیگر حامیان اکوسیستمهای صدمهپذیر.”
وی در سخنان خود توانست میزان امتزاج ارزشها و اعمال سنتی بومیان و جوامع محلی را در سیاستگزاریهای بینالمللی تعیین و جایگاه گروههای مزبور را بهویژه در حقوق بینالملل حفاظت از تنوع زیستی مورد بررسی قرار دهد.
آخرین سخنران پنل نخست، سمیرا رضاییان بود. وی دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه شهیدبهشتی است. عنوان سخنرانی او “درآمدی بر نسبت مؤلفههای کلیدی حکمرانی خوب با امنیت غذایی” بود.
رضاییان معتقد است: حکمرانی و آنچه بهعنوان حکمرانی خوب یا “به زمامداری” تعبیر میشود، نقش بسزایی در امنیت غذایی و تمامی سطوح محلی، ملی و جهانی آن ایفا میکند تا جایی که حیات و سلامت انسانها نیز در گرو حکمرانی خوب است.
وی با اشاره به اینکه “عوامل ناامنی غذایی طیف بسیار وسیعی از موضوعهای سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و… را دربر میگیرد”، بیان کرد: “حکمرانی خوب نیز عرصه گستردهای از موضوعات حقوقی و سیاسی را شامل میشود، این امر باعث شده تا موضوع حکمرانی امنیت غذایی پیچیده و چند بعدی باشد. از شاخصههای حکمرانی خوب رعایت حقوق بشر است و ازجمله حقوق اولیه بشر حق غذا است. حکمرانی خوب هم وسیلهای است برای تحقق حق غذا و هم نتیجه تضمین حقوق بشر ازجمله حق غذا است.”
امنیت غذایی و حقوق مردم
رئیس پنل دوم رضا اسلامی عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهیدبهشتی بود. نخستین سخنران این پنل لیم لی چینگ محقق ارشد و هماهنگکننده ایمنی زیستی و برنامه کشاورزی پایدار و شبکه جهان سوم از کشور مالزی با عنوان امنیت غذایی و حقوق مردمان بومی بود. این محقق معتقد بود که کشورهای در حال توسعه نباید برنامههای توسعه پایدار کشورهای توسعه یافته را الگوی خود قرار دهند. چون کشورهای در حال توسعه دارای دانش بومی هستند. این دانش از طریق فرهنگ و طبیعت آن کشور ایجاد شده و نسل به نسل انتقال یافته است. اگر کشورهای در حال توسعه بخواهند به امنیت غذایی برسند باید به دانش بومی خود باور داشته و از آن بهره ببرند. وی با مثالهای متفاوتی از کشورهایی که دارای دانش بومی بودند و از آن بهره بردهاند این ایده خود را به اثبات رسانده است.
چینگ ادامه داد: “الگوهای کشورهای توسعه یافته بسیار سخت هستند و براساس طبیعت خود آنها نوشته شده است. اگر ما بخواهیم از این الگوها استفاده کنیم باید واردکننده باشیم تا تولیدکننده. چون الگوهای توسعه آنها با ابزار و زمین و امکاناتی که دارند قابلیت اجرا دارد، نه برای کشورهایی مثل ما که شاید خشکتر یا مرطوبتر از کشورهای توسعهیافته باشم… از همه مهمتر وارد کردن ابزار و ماشینآلاتی است که تولیدکننده آنها کشورهای توسعهیافته هستند؛ بنابراین بهترین راه برای رسیدن به امنیت غذایی و حاکمیت غذایی توجه به دانش بومی خود کشورهای در حال توسعه است.”
سخنران دوم پنل دوم، مهدی مقدری، کارشناس ارشد روابط بینالملل، نویسنده و پژوهشگر حکمرانی خوب بود. موضوع سخنرانی او “رابطه میان امنیت غذایی پایدار و حکمرانی خوب و دموکراسی” بود.
وی عنوان کرد: “امنیت غذایی ابزاری ضروری برای توسعه ملی است. امروزه، مسئله امنیت غذایی بخشی جداییناپذیر از مباحث کلی حکمرانی تلقی میشود و این موضوع باید به حکمرانی خوب منتهی شود.”
کارشناس ارشد روابط بینالملل یادآور شد: “برابر تحقیقات جهانی، مهمترین علت کمبود مواد غذایی و بحران امنیت غذایی، عملکرد حکومتهایی ضعیف است که در شیوههای مملکت داری و حکمرانی دچار اشتباهات و سیاستگزاریهای خلاف اولویتها و نیازهای شهروندانشان شدهاند.”
مقدری با اشاره به اینکه “برای اطمینان از اینکه امکانات عمومی بر اساس اولویتهای مردم ارائه میشوند و حاکمان باید پاسخ مناسبی برای عملکرد خود به شهروندان و نمایندگان آن داشته باشند” اضافه کرد: “نیاز جهانی به پیشبرد عناصر اساسی دموکراسی و نظارت آن احساس میشود. حکمرانی امنیت غذایی جهانی میتواند بهصورت گستردهای توسط حکمرانی دمکراتیک که نسبت به نگرانیهای فوری شهروندان پاسخگو هستند، مورد مساعدت قرار گیرد.”
وی در پایان اظهار داشت: “بسته به هدفی که حکمرانی خوب قرار است برای توسعه و پیشرفت داشته باشد، به لحاظ راهبردی تأکید بر شاخصهای آن برای دستیابی به امنیت غذایی پایدار امکانپذیر است. تنها در یک حکمرانی خوب است که خشونت و بیثباتیهای سیاسی و نیز فساد ویرانکننده رنگ میبازد و در نتیجه رقابتهای اقتصادی و سیاسی سالم باعث تقویت ثبات سیاسی کشور و توسعه اقتصادی پایدار میشود. اساساً یک محیط با ثبات و پایدار، پیش شرط اصلی برای امنیت غذایی و توسعه است.”
سخنران پایانی پنل دوم، اسلامی بود. وی با اشاره به اینکه “تا اینجای همایش، ما از حق مسلم غذا برای همه صحبت کردیم، اما هراس اصلی آن است که به مواد غذایی اطمینان نداریم، گفت: ” مقام عالی وزارت بهداشت گفتند که ۹۵ درصد از آبلیموهای موجود در بازار به هیچ وجه استاندارد نیستند. نهتنها آبلیمو، بلکه تمامی اجناس خوراکی، حتی تمامی اجناس موجود در بازار دارای برچسب اعتماد ذهنی در منِ خریدار نیست. یعنی منِ خریدار نمیدانم جنسی که میخرم آیا از لحاظ محتوا همان جنس است یا چیزی شبیه آن است!”
وی تأکید کرد: “این باعث میشود که خریدار و مصرفکننده نسبت به حق غذای خود یا بهطور کل در حق مشتری بودن خود شک کند. در صورتی که حق همیشه باید با مشتری باشد. این هراس، این عدم اعتماد، این مشکوک بودن به تمامی اجناس مربوط میشود و متأسفانه هیچ مسئولی نیز به این مسئله توجه نمیکند. این عدم توجه در مواد غذایی بسیار وحشتناک است. حکمران خوب یا “بِه زمامدار” باید برای سلامت و پایداری جامعه حساس باشد. متإسفانه در زمامداران ما این شرط، این ویژگی وجود ندارد.”
این استاد افزود: “حق بر دسترسی به منابع غذایی سالم و ایمن که از حقوق بنیادین بشر است امروزه با چالشهای عدیدهای روبهرو است. محدودیتهای ناظر بر دسترسی به غذای کافی و مفید و نیز معضلات مقابله با نوسانات مربوط به تولید و قیمت آن، امنیت غذایی را با دشواریهایی روبهرو کرده است و تعهدات دولتها در تحقق این حق را مورد نقد قرار داده است.”
اسلامی به مفهوم و مبانی حق بر دسترسی به منابع غذایی سالم و ایمن پرداخت و سپس به تعهدات دولتها در این باره اشاره کرد.
وی چالشهای امنیت غذایی در جهان حاضر و معضلات ناشی از آن در توسعه جوامع انسانی را بررسی کرد. او بیان کرد: “مؤلفهای چون مسئولیت پذیری و پاسخگویی، شفافیت و مبارزه با فساد در حکمرانی مطلوب از ظرفیت لازم در رویارویی با چالشهای امنیت غذایی برخوردارند و با تکیه بر آن، می توان در راستای اهداف توسعه پایدار به تحقق حق بر دسترسی به منابع غذایی سالم و ایمن در بسیاری از جوامع انسانی اقدام کرد.”
امنیت غذایی در پرتو گفتمان امنیت غذایی
پنل سوم به ریاست افشاری ابعاد دیگری از امنیت غذایی را مورد بررسی قرار داد. ابتدا شریفی طرازکوهی، دانشیار دانشگاه و پژوهشگر حقوق بشر با موضوع “امنیت غذایی در پرتو گفتمان امنیت غذایی با تأکید بر دستور کار توسعه پایدار ۲۰۳۰ ملل متحد” به سخنرانی پرداخت. وی ادامه داد: “گفتمان امنیت انسانی در گستره راهبرد توسعه انسانی رهاورد توسعه کمی و کیفی هنجارهای حقوق بشر و شهروندی است. راهبردی که در پرتو واقعیات دنیای امروز غرق در سودای تجارت و خشونت، دیگر نباید با آن به مثابه آرمان و ایدهآل برخورد کرد. بلکه اتخاذ برنامههای مقتضی، ضروری مینماید.”
طرازکوهی با اشاره به اینکه “بیتردید غایت گفتمان امنیت انسانی بر شاخصهای “حقِ زیستن رها از ترس و نیاز” استوار است، عنوان کرد: “زندگی معطوف بر کرامت نوعی جوامع بشری، رها و آزاد از هرگونه هراس و ترس از رفتارهای بیگانهوار انسانهای به واقع بیگانه از خود که با ساعقههای خودخواهی، نهادینه و سازماندهی شده، در عمل مانع تأمین نیازهای اولیه مادی و معنوی سایرین شده یا فرایند تامین نیازهای اولیه انسانی را دست مایه امیال و چه بسا جنایات قرار میدهند. امری که آثار منفی آن فراتر از فقر و گرسنگی به سایر ابعاد وجودی انسان باید مورد توجه قرار گیرد.”
وی یادآور شد: “توسعه پایدار بهطور کلی در زمینه توسعه انسانی و نیز در پرتو مبانی و آرمانها و اهداف عینی دستور کار ۲۰۳۰ ملل متحد حکایت از دخالت معنادار و مفید در راستای نگرش حل مسئلهای به “حق برخورداری از زندگی مناسب” یا ارتقاء مستمر سطح زندگی نسلهای حال و آینده دارد.”
امنیت غذایی در ایران
سخنران بعدی این پنل نوروزی، استاد دانشگاه، معاون خدمات علمی و اطلاعرسانی کرسی حقوق بشر بود. وی با موضوع “امنیت غذایی در کشور” به سخنرانی پرداخت. او تأکید کرد: “امنیت، فضایی است که در آن ترس نباشد و انسانها برای انجام فعل و عملی دغدغه نداشته باشند. اجتماع واکنشی در برابر ترس بوده و انسان برای اینکه امنیت خود را پایدار کند اجتماع را تشکیل داد. اما امروزه از امنیت تعاریفی دیگر ارایه شده که از ترس فراتر میرود. امنیت بستری است که زندگی و جریان امور عادلانه و با نظم و توام با حُسن اتفاق میافتد. این بستر برای همه باید امن باشد، نه اینکه عدهای امنیت داشته باشند و عدهای دیگر بهخاطر امنیت آنها در عدم امنیت زندگی کنند. وقتی به این ترتیب به موضوع نگاه میکنیم به بُعدی دیگر از امنیت میرسیم: امنیت باید فراگیر باشد.”
نوروزی با طرح این پرسش که “امنیت غذایی چیست؟” اظهار داشت: “غذا یکی از نیازهایی است که طی پروسهای تهیه میشود. این محصول از سه طریق تولید، توزیع و مصرف به امنیت غذایی میرسد. فقط نباید تولید کافی و درست باشد، بلکه باید توزیع نیز عادلانه باشد. مصرف هم باید ایجاد امنیت کند.”
وی تأکید کرد: “فناوری باعث تغییر در تولید غذا شده است، اما این تغییرات فقط در کمیت خود را نشان داده است و کیفیت در تغییراتی که تکنولوژی ایجاد کرده است از بین رفته است. امروزه بیشتر محصولات غذایی که میخوریم “سم” هستند. چرا؟ چون شرایط تولید و نگهداری آنها کاملاً دور از استانداردهای سلامت اجتماعی است. پس به واقع امنیت غذا در تولید و به چه میزان تولید کردن نبینید، در چه کیفیتی تولید و توزیع و مصرف کردن ببینید تا به امنیت غذایی برسید.”
صدیقه اشرفنیا، دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بشر دانشگاه تهران سخنران آخر پنل سوم بود. وی با موضوع “حق بر دسترسی به منابع غذایی سالم و ایمن بهعنوان یکی از مصادیق حقوق بشری” به سخنرانی پرداخت. او گفت: “با وقوع ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، تروریسم وارد مرحله جدیدی از فعالیتهای خود شد و در پی آن نیز حوزه مسائل امنیتی گسترش یافت. در واقع تروریست به این نتیجه دست یافته است که با استفاده از روشهای نامحسوس و مخفیانه، بهتر و سریعتر میتواند به اهداف خرابکارانه خود دست یابد.”
اشرفنیا افزود: “منابع و مواد غذایی یکی از گزینههای مورد توجه این دسته از افراد است که با آلوده کردن آن از مراحل تولید به مصرف، میتوانند از آن بهعنوان حربههای مخاطرهآمیز که میتواند دامنه آسیبپذیری آن فراملی و بینالمللی باشد آنان را در دستیابی به اهداف خود یاری رساند.”
دستاوردهای این همایش
مریم افشاری دبیر علمی همایش، مدیر گروه حقوق زنان و سازمانهای غیردولتی کرسی حقوق بشر طی سخنانی درباره دستاوردهای این همایش بیان کرد: “یکی از مهمترین دستاوردهای این همایش تقویت روحیه تشریک مساعی و بیان الزامات و خواستهها و همچنین بررسی اولویتهای امنیت غذایی و حاکمیت غذایی است. همه مردم حق دارند که از بهترین غذاها بهطور دائم برخوردار باشند. و همینطور همه مردم و تمامی مسئولان موظف هستند که در تولید غذای پاک و سالم شرکت کنند.”
وی ادامه داد: “دولتها باید به حق مردم که غذای سالم است احترام بگذارند. این غذای سالم باید متناسب با فرهنگ هر کشوری باشد. حق حاکمیت غذا در حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است. تدوین برنامه ششم برای توسعه پایدار تأثیرات مثبتی داشته و باعث شده که ایران در مسیری همسو با جهان حرکت کند. از ۱۷ هدف و آرمان توسعه پایدار، مهمترین آن، خاتمه دادن به گرسنگی با توجه به امنیت غذایی است.“
افشاری با تأکید بر ضرورت پرداختن به “کشاورزی پایدار، توجه به مسئله گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی و اقدام عاجل در ارتباط با امنیت غذایی برای جلوگیری از بحران در جهان” عنوان کرد: “پایداری توسعه بدون تکیه بر دانش بومی و توجه به انصاف و عدالت اجتماعی امکانپذیر نیست و از این منظر دارا شدن امنیت غذایی از مؤلفههای حق مردم در سرتاسر دنیاست.”
وی یادآور شد: “دولتها وقتی صاحب حکمرانی مطلوب خواهند شد که گرسنگی را از بین ببرند و با جدی گرفتن تغییرات آب و هوایی، کشاورزی پایدار ایجاد کنند.”
